Skip to main content

De overval op het Huis van bewaring in Arnhem op zondag 11 juni 1944.


Het succes van de vierde poging, zondag 11 juni - 2.

img Frits SlompFig.19
Henk Michel (Koos)
op pasfoto met geöxideerde nietjes,
(overgenomen uit S.E. Scheepstra, "Koos" Michel: Mijn verzet)

img  Joop AbbinkFig.20
Joop Abbink
(Apeldoornse Joop), 1943

img fig017Fig.21

img fig018Fig 22

img fig018Fig.23
Omslag van legitimatiebewijs,
zoals dit na de bevrijding aan leden van de LKP werd uitgereikt door de LO-LKP Stichting

Net als bij de overval op de Koepelgevangenis moet Bob, als landelijk KP-leider voor de oostelijke helft van het land, ook nu weer afstand houden. Maar hij hoort een knal en denkt dat er geschoten is. Hij wil zijn mensen niet in de steek laten en snelt te hulp. Eenmaal binnen blijkt van een schot geen sprake te zijn. Vermoedelijk werd het geluid veroorzaakt door de val van een luik op de lege laadruimte van een schip aan de nabijgelegen Rijnkade. Nu hij toch binnen is laat Bob zich de kans niet meer ontnemen het verdere verloop van nabij mee te maken. Een vrouw dringt naar voren nog voor ze eruit mag. Bob wil haar terug sturen maar ze dringt aan: "Ach meneer, mag ik heel even aan de vrijheid ruiken?" Bob geeft haar de kans en houdt de deur op een kiertje voor haar open. Ze haalt diep adem en keert met een gelukzalige lach op het gezicht weer terug naar haar plek.
Ondertussen zijn de KP-ers druk in de weer om cellen te openen en verbaasde gevangenen vrij te laten. Het is een bijzonder gezicht al die mensen daar bij elkaar te zien, maar er is haast geboden. Kort wordt aan de gevangenen uitgelegd wat er aan de hand is, en verteld dat ze eruit kunnen. Maar dan blijkt dat niet allen (in totaal zijn er meer dan honderd) van die gelegenheid gebruik willen maken. Ieder heeft daar zo zijn eigen redenen voor: bijv. de afweging dat ze 'maar een licht geval' zijn en geen zware straf verwachten, het risico voor familieleden of de vrees om zelf weer opgepakt te worden en dan een veel zwaardere straf te zullen krijgen. Tenslotte zijn er 54 mannen en vrouwen die meer vertrouwen stellen in de aangeboden vrijheid dan in de 'rechtspraak' van de SD.
Bob vertelt wat er van hen verwacht wordt. Druppelsgewijs, in groepjes van vier, zullen allen naar buiten kunnen gaan. Het is twintig minuten voor twee, reizigers voor de richting Utrecht kunnen de trein van twee uur nog halen, mensen voor Nijmegen de trein van tien over twee. Ieder krijgt een envelop met een levensmiddelenkaart en een bankbiljet van tien gulden, om daarmee hun treinkaart te betalen.
In groepen van vier personen worden de bevrijde gevangenen naar buiten gelaten. Sommigen zijn ongeduldig en willen sneller, met meer tegelijk naar buiten. Zij worden gemaand rustig te blijven, ze moeten hun best doen om niet op te vallen. Op de kerktoren van dit plein is een luchtwacht aanwezig die de gevangenisdeur kan zien.
Tijdens de overval was Bob bewapend met twee pistolen en een camera. De twee foto's die hij daarmee maakte zijn vermoedelijk de enige platen uit de oorlog die geschoten werden door een overvaller zelf, op het moment dat de overval werd uitgevoerd. Na de bevrijding stuurde Bob ter herinnering afdrukken met een persoonlijk opschrift toe aan de KP-ers die erbij betrokken waren.

Fig 21: Bevrijde gevangenen verlaten het pand. De oudste van hen, Hendrica Gans-Wijnberg (65 jr) was twee dagen eerder met haar man en met degene die dit joodse echtpaar onderdak verschafte, opgepakt op hun onderduikadres in Kampen. Zij overleefde de oorlog, maar haar man werd niet bevrijd, hij overleefde niet. Hun gastheer kwam naderhand vrij. Hier wordt zij door twee anderen begeleid. Zij staat als nr 27 op de opsporingslijst.

Fig 22: KP-er Johannes ter Horst stapt na afloop van de overval op de fiets. Naast hem twee bevrijde gevangenen, waaronder een joods meisje van 11 jaar.

Deze foto's maakte Liepke Scheepstra (Bob) tijdens de overval. De kwaliteit laat te wensen over maar het moment is uniek: voor zover ons bekend zijn het de enige foto's die in de jaren 1940-1945 van illegale acties zijn gemaakt op het moment van handeling (doorgaans berusten zulke foto's op reconstructie naderhand).
Na de bevrijding stuurde Liepke Scheepstra deze twee foto's toe aan elk van de betrokken KP-ers, dan wel hun nabestaanden. In handschrift: Deze foto is aangeboden aan Joop Abbink ter herinnering aan de overval op het Huis van Bewaring te Arnhem op 11 juni 1944. Voorzitter LKP, L. Scheepstra, Bob.
Zij kregen daarbij ook enkele van de originele exemplaren van de sleutels, waarmee op 11 juni 1944 de celdeuren in het Huis van bewaring in Arnhem geopend werden.